آشنایی با جاذبه های سرزمین مادری

موقعيت و طبيعت
كشور جمهوري اسلامي ايران سرزمين پهناوري است كه 1648000 كيلومتر مربع مساحت دارد و در جنوب غربي آسيا، ميان كشورهاي تركمنستان ، آذربايجان و ارمنستان در شمال ؛ افغانستان و پاكستان در شرق ؛ و تركيه و عراق در غرب قرار گرفته است . سراسر مرزهاي جنوبي ايران را كرانه‌هاي خليج فارس و درياي عمان فراگرفته است . مجموع مرزهاي خشكي ايران 51700 كيلومتر ، و مجموع مرزهاي آبي آن ، در شمال و جنوب 2510 كيلومتر است .

ايران در قلب خاورميانه قرار گرفته است و چون پلي درياي مازندران ،‌ يعني زيباترين درياچه جهان را به خليج فارس وصل مي‌نمايد و همچنين مانند چهارراهي بر سر راه شرق و غرب ، پيوندگاه تجليات فرهنگي ، معنوي و سياسي جهان شرق و غرب است.

چشمه‌سارهاي زلال ، انارستان‌ها ، باغ‌هاي پسته ، رديف درختان تبريزي ، كوچ كاروان عشاير در فصل‌هاي گوناگون شب‌هاي پرستاره ، صخره‌ها ، كوه‌ها ، پستي‌بلندي‌هاي پايان ناپذير، آتشفشان‌هاي خاموش و پوشيده از برف ، جنگل‌هاي انبوه رشته‌ كوههاي البرز و كرانه‌هاي درياي مازندران از جمله چشم‌اندازهاي ديدني و فراموش ناشدني طبيعت ايران‌اند كه خاطره‌هاي ماندگار در اذهان جهانگردان به جا مي‌گذارندچهره دشت و هامون ايران در خلال سال مختلف و متغير است ؛ زماني پر از شن و سنگ، گاه پر از سيلاب و زماني پوشيده از برف و گل و لاي يا سرشار از گل و گياه و سبزه است هنرمندان ايراني در طرح‌هاي انواع آثار هنري خود غالباً طبيعت را به عنوان نماد و نشانه‌اي از زيبايي هستي ترسيم كرده‌اند .

ايرانيان آب را هميشه ارجمند داشته و نشانه آباداني شناخته‌اند . در چمن‌زارها، باغ و بوستان‌ها ، خانه‌ها و در مسجدها و مكان‌هاي مقدس به طور هميشگي آب جريان دارد و درختان بسيار به ويژه درختان سرو ، كاج ، نارنج ، انار و انگور و غيره را آبياري مي‌كند .

طبيعت جادويي و پهناور ايران يكي از عامل‌هاي بسيار ارزشمند صنعت جهانگردي است . از ميليون‌ها هكتار مساحت خشكي ايران ، 19 ميليون هكتار باغ و كشت‌زار ؛ 10 ميليون هكتار جلگه و مرتع ؛ 19 ميليون هكتار جنگل ،‌و باقي مانده آن شامل زمين‌هاي باير ، صحرا و كوه است.

از خصوصيات مهم اين سرزمين پهناور كه از نظر جهانگردي بسيار با اهميت است وجود رشته كوههاي سر به آسمان كشيده ، جلگه‌ها و دشت‌هاي هموار، ناحيه‌هاي كويري ، رودخانه‌ها و در ياچه‌هاي گوناگون است كه موجب شده است در هر زمان از سال ، در گوشه‌هاي مختلف آن ، يكي از چهار فصل را بتوان ديد ، به طوري كه در زمستان در ناحيه‌هاي جنوبي مي‌توان از درياي خوب و آرام براي ورزش‌هاي آبي هم چون شنا و اسكي روي آب استفاده كرد و در همان زمان در كوهستانهاي شمال و غرب كشور به ورزش‌هاي زمستاني مانند اسكي پرداخت و هم زمان در شهرهاي بسياري در كرانه‌هاي درياي مازندران ، از هواي دلپذير بهاري استفاده كرد.

كرانه‌هاي درياي مازندران به صورت باريكه‌اي بسيار زيبا در ميان درياي مازندران و رشته‌ كوههاي زيبا و جنگلي البرز قرار گرفته‌اند.

كرانه‌هاي خليج فارسي كه بخشي از آن از صخره‌هاي كوهستاني و بخش‌هاي ديگر آن از كناره‌هاي شني و باتلاقي تشكيل شده كه به يك نواختي كرانه‌هاي شمالي نيستند .

استانهاي جنوبي ايران به ويژه خوزستان كه بخشي از جلگه پهناور ميان‌رودان(بين‌النهرين) را تشكيل مي‌دهد، بسيار هموار و مسطح‌اند و در ارتفاع اندكي از سطح دريا قرار گرفته‌اند. چنانكه اگر يك جهانگرد در ميان كوهستانهاي شمالي يا غربي ايران به گردش بپردازد ، در زير پاي خود شهرك‌ها ، روستاها ، باغ‌ها و چمن‌زارهاي بسيار زيبايي را خواهد يافت كه شگفتي او را برخواهند انگيخت.

ارتفاع بسيار فلات ايران از سطح دريا و قرارگرفتن بيش‌تر استانهاي كشور در ارتفاع بيش از 1000 متر ، يكي ديگر از ويژگي‌هاي مهم سرزمين ايران است.

رشته‌كوههاي عظيم و بلند البرز از سوي شمال ، كوههاي زاگرس از سوي غرب و رشته‌كوههايي كه از از خراسان تا بلوچستان كشيده شده‌اند، از سوي شرق سرزمين ايران را محصور نموده‌اند. مهم‌ترين قله‌هاي ايران عبارتند از : دماوند در شمال شرقي تهران با ارتفاع 5671 متر ؛سبلان در غرب اردبيل با ارتفاع 4880 متر ؛ سهند در جنوب تبريز با ارتفاع 4707 متر ؛ تخت سليمان در مركز مازندران با ارتفاع 4820 متر ؛ زردكوه در بختياري با ارتفاع 4550 متر ؛ دنا در شمال ياسوج با ارتفاع 4309 متر ؛ تفتان در جنوب زاهدان با ارتفاع 3941 متر و ده‌ها قله ديگر كه در سرتاسر ايران پراكنده‌اند.

پيچيدگي و گوناگوني سازندهاي آهكي، غارهاي فراواني در استان‌هاي مختلف ، به ويژه در آذربايجان ، كردستان و همدان به وجود آورده است كه مورد توجه جهانگردان بي‌شماري هستند كه براي بازديد از غارهاي مزبور به ايران سفر مي‌كنند. چشم‌اندازهاي درون اين غارها از جاذبه‌هاي مهم جهانگردي برخوردارند و پيوسته مورد بازديد جهانگردان خارجي و داخلي قرار مي‌گيرند.كوههاي ايران به چين‌خوردگي‌هاي دوران سوم زمين شناسي تعلق دارند، و برخي از آنها با منشاء آتشفشاني موجبات پيدايش چشمه‌هاي آب گرم و معدني را فراهم آورده‌اند . كوهستانهاي ايران شرايط بسيار مطلوبي براي ورزش‌هاي زمستاني و كوهستاني پديد آورده‌اند. كويرهاي معروف ايران ؛ از جمله دشت لوت و دشت كوير در وسعتي بيش از 360 هزار كيلومتر مربع گسترده شده‌اند و هنوز هم از ناحيه‌هاي ناشناخته و جالب توجه به شمار مي‌روند.ايران با بيش از 500 چشمه معدني و آب گرم شناخته شده كه آب تمامي آنها براي تأمين آب آشاميدني و استفاده‌هاي درماني و بهداشتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، يكي از مهم‌ترين منابع درآمد جهانگردي را در اختيار دارد . بيش‌تر اين جشمه‌ها در رشته كوههاي البرز ، آذربايجان و زاگرس قرار گرفته‌اند و تعدادي از آنها نيز در نزديكي اصفهان ، مشهد و بندرعباس واقع شده‌اند . چشمه‌هاي آب معدني سرعين اردبيل ، چشمه‌هاي آب گرم لاريجان در دامنه‌هاي البرز و همچنين چشمه‌هاي آب معدني محلات ، كه از نظر توسعه جهانگردي اقدامات قابل توجهي در آنها صورت گرفته است در تابستانها هزاران نفر را براي درمان و تفريح به سوي خود جلب مي‌كنند.در كناره‌هاي جنوبي درياي مازندران ، منطقه‌اي وسيع و سرسبز با دامنه‌هاي پوشيده از جنگل وجود دارد ارتفاع اين كناره‌ها از سطح درياهاي آزاد جهان 28 متر است . كرانه‌هاي درياي مازندران با سواحل ماسه‌اي و مناظر دل‌انگيز از زيباترين كانونهاي سياحتي و جهانگردي ايران به شمار مي‌روند. كرانه‌ها و جزيره‌هاي جنوب ايران نيز به ويژه در فصل‌هاي سرد از جذابيت طبيعي و جهانگردي قابل توجهي برخوردارند . دامنه‌هاي رشته كوههاي البرز ، زاگرس و انشعابات آن در خراسان و آذربايجان و همچنين منشأ رودخانه‌هاي ايران ، مظهر چشمه‌سارها و نيز منبع پيدايش درياچه‌ها و تالاب‌هايي هستند كه هر يك با چشم‌اندازهاي زيبا و جذاب خود ارزش‌هاي جهانگردي در خور توجهي را به نمايش مي‌گذارند.

آب و هوا
فلات ايران آب و هوايي نسبتاً خشك دارد . ايران در كمربند آب و هوايي خشك جهان قرار گرفته است و رشته كوههاي البرز و زاگرس از رسيدن جريان‌هاي هوايي مرطوب درياي مازندران(خزري) و مديترانه‌اي به داخل آن جلوگيري مي‌كنند. سرزمين ايران به دليل گسترده شدن بين25 و 40 درجه عرض جغرافيايي و همچنين به دليل وجود ارتفاعات، از تنوع آب‌ وهوايي شايان توجهي برخوردار است . ميانگين دماي سالانه، از شمال غرب به جنوب شرق كشور افزايش مي‌يابد و از حدود 10 درجه سانتي گراد در آذربايجان ، به 25 تا 30 درجه سانتي گراد در جنوب و جنوب شرقي مي‌رسد.

كرانه‌هاي شمالي و جنوبي ايران در فصل‌هاي مختلف ،‌آب و هوايي متفاوت با آب و هواي ناحيه‌هاي مركزي و كوهستاني دارند . ميانگين دماي بندرعباس در جنوب ايران در ديماه(ژانويه) به 5/18 درجه سانتي گراد مي‌رسد ميزان تفاوت بارش سالانه نيز در ناحيه‌هاي مختلف كشور بسيار زياد است و از 2000 ميلي متر در گيلان تا كم‌تر از 100 ميلي متر در نواحي مركزي در نوسان است ميانگين سالانه بارش در ايران در حدود 275 ميلي‌متر است.

سرزمين ايران از تنوع آب و هوايي چشمگيري برخوردار است تنوع آب و هوا ميان مناطق كشور با تغييراتي كه در فصل‌هاي مختلف ايجاد مي‌شود افزايش مي‌يابد

چنانچه در چند ناحيه مختلف از يك منطقه ، مي‌توان تابستان گرم و زمستان سرد را هم‌‌زمان ديد بنابراين ، آب و هواي ايران را فصل به فصل بايد مورد بررسي قرار داد.

در ماههاي دي و بهمن ،‌در ايران سه منطقه آب و هوايي وجود دارد . كرانه‌هاي درياي مازندران با آب و هواي ملايم و نسبتاً سرد، بخش‌هاي مركزي با آب و هواي زمستاني ؛ بخش‌هاي جنوبي با آب و هوايي معتدل و مطبوع ، چهره مي‌نمايند . در فصل بهار به ويژه در ارديبهشت به طور كلي سراسر ايران از آب و هواي مطبوع و دلنشيني برخوردار است و فقط بخش‌هاي جنوبي ايران به طور ناگهاني گرم مي‌شوند در تابستان وضعيت آب و هوايي كشور پيچيده مي‌شود . هواي كرانه‌هاي درياي مازندران به علت رطوبت زياد دگرگون مي‌گردد و در روزها گرم و در شب‌ها نسبتاً خنك است . كرانه‌هاي جنوبي ايران با روزهاي بسيار گرم و شب‌هاي نسبتاً گرم و رطوبت بسيار همراه است . شهرهاي شيراز ، اصفهان ، مشهد ، تهران و تبريز كه از كانون‌هاي اصلي جهانگردي ايران به شمار مي‌آيند ، آب و هواي مختلف دارند شيراز با داشتن چهار ماه گرما در رتبه اول و تبريز با داشتن يك ماه گرما در رتبه آخر قرار دارد. استانهاي آذربايجان ، كردستان ، همدان و خراسان به عنوان استانهاي خنك در فصل تابستان شهرت دارند.

به طور خلاصه سراسر شمال كشور به ويژه منطقه‌هاي ييلاقي دامنه‌هاي البرز مانند دره نوز ، كجور ، كلاردشت و كتالم و همچنين آذربايجان ، خراسان و منطقه‌هاي مركزي كوههاي زاگرس – ميان تويسركان و گلپايگان – براي گذراندن تعطيلات گردشگران داخلي و همچنين جهانگرداني كه به ايران سفر مي‌كنند در فصل تابستان نقاط مناسبي به نظر مي‌رسند . منطقه‌هاي جنوبي ايران با توجه به نواحي مختلف آن ، از پنج تا شش ماه ، به ويژه در طول زمستان مي‌توانند مورد استفاده جهانگردان داخلي و خارجي قرار گيرندجهانگرداني كه در فصل زمستان به كرانه‌هاي جنوبي ايران سفر مي‌كنند با آب و هواي مطبوعي رو به رو مي‌شوند ، در حالي كه در همان زمان در فارس و اصفهان ، برف و سرما چهره شهرها را دگرگون كرده است در فصل تابستان هواي بيش‌تر منطقه‌هاي ايران گرم اما قابل تحمل است . بهار و پاييز ، به ويژه تعطيلات نوروزي ، براي جهانگردان و گردشگران داخلي زمان بسيار مناسب براي سير و سياحت به شمار مي‌رود.

تاريخ
فلات ايران از قديمي‌ترين كانون‌هاي تمدني دوران باستان در آسيا است . و از اين نظر در دانش باستان شناسي ، جايگاه مهمي دارد . تاريخ اسكان در فلات ايران از دوره نوسنگي تا مهاجرت آرياها چندان روشن نيست ، اما شواهد روشني در دست است كه سرزمين ايران از ديرباز مسكون بوده است كانون‌هاي قديمي سكونت در كنار چشمه‌ها و رودخانه‌ها يا به طور كلي در مجاورت كوههاي زاگرس و البرز، به وجود آمده‌اند مهم‌ترين اين كانونهاي باستاني عبارت‌اند از : تپه سيلك كاشان ، تپه حصار دامغان ، ترنگ تپه گرگان ، تپه حسنلو در آذربايجان ، تپه مارليك در رودبار، همچنين شوش در خوزستان در كاوشهاي باستان شناسي در اين كانون‌هاي تمدني ، آثاري به دست آمده‌اند كه قدمت برخي از آنها به هزاره پنجم پيش از ميلاد مي‌رسد.مهاجرت قويم آريايي به فلات ايران از هزاره دوم پيش از ميلاد آغاز شد . از اين قوم‌ها ، پارت‌ها در خراسان ، مادها در غرب و پارس‌ها در جنوب ايران مستقر شدند . امپراتوري مادها ، هگمتانه (اكباتان) يا همدان كنوني پا گرفت . هخامنشيان پس از پيروزي بر مادها و تسخير پايتخت آنان ، نخستين امپراتوري بزرگ ايران را به وجود آوردند . حدود متصرفات آنان در زمان داريوش اول (485-522 ق.م) از جلگه رود سند در مشرق تا مرزهاي يونان در مغرب مي‌رسيد.

بناهاي تخت جمشيد و پاسارگاد كه از آثار اين دوره‌اند از آثار مهم باستاني ايران و جهان و از جاذبه‌هاي مهم جهانگردي به شمار مي‌آيند و همه ساله هزاران نفر از جهانگردان از اين آثار بازديد مي‌كنند.پس از انقراض هخامنشيان و به آتش كشيده شدن تخت جمشيد به دست اسكندر ، جانشينان وي (سلوكي‌ها) مدت كوتاهي بر ايران تسلط يافتند كه نتيجه آن آميزش فرهنگ ايراني با فرهنگ هِلِني بود.در حدود سال 250 ق.م ، پارتها كه يكي از اقوم آريايي بودند از خراسان به سمت غرب و جنوب غربي پيشروي كردند و امپراتوري خود را در تيسفون بر پهنه فلات ايران ، بنياد نهادند ، اين امپراتوري تا سال 224 پس از ميلاد دوام يافت . ساسانيان با پيروزي بر آخرين پادشاه پارتي در 225 م، امپراتوري جديدي به وجود آوردند كه تا اواسط قرن هفتم ميلادي دوام آورد .

عصر باستاني ايران با ويژگي‌هاي سياسي ، اجتماعي و فرهنگي آن ، يكي از پرشكوه‌ترين عصرهاي تاريخ ايران به شمار مي‌آيد . از اين دوره ميراثهاي فرهنگي و بناهاي تاريخي فراواني در تخت جمشيد ، پاسارگاد ، شوش ، شوشتر ، همدان ، فيروزآباد(نقش رستم ) تاق بستان ، سروستان و نيشابور بر جاي مانده‌اند ، كه ارزش ديداري فراواني دارند.نفوذ اسلام در ايران در نيمه اول قرن هفتم ميلادي ، پس از فروپاشي امپراتوري ساساني ، روي داد از آن پس دوره جديدي در تاريخ ايران آغاز شد كه دگرگوني‌هاي بنيادي در اوضاع اجتماعي ، سياسي ، مذهبي و اجتماعي به وجود آورد. ايرانيان كه از نابرابري‌هاي اجتماعي موجود در دوره ساساني ناخشنود بودند ، به سرعت اسلام را پذيرفتند و در اشاعه و غناي فرهنگي آن كوشيدند با وجود پذيرش اسلام ، ايرانيان هرگز مخالفت خود را با سلطه خلفاي اموي و عباسي پنهان نمي‌كردند و در برابر ستمگريهاي حكومتهاي اموي و عباسي جنبش‌هاي استقلال طلبانه بسياري برپا كردند . آنان نيز براي تضعيف و سركوب ايرانيان كه به طرفداري از خاندان پيامبر(ص) و برقراري حكومت بر اساس امامت به پاخاسته بودند به تقويت عناصر غير غيراني پر داختند .

ادامه جنگهاي فرسايشي ميان فرمانروايان محلي ، قدرت اين فرمانروايان را تحليل برد و زمينه را براي تسلط اقوام‌ بيگانه آسياي مركزي مانند تركان سلجوقي ، مغولها و تيموريان فراهم ساخت . در دوره صفويان اولين امپراتوري بزرگ ايران در دوران اسلامي پا گرفت و مذهب تشيع كه تا آن زمان پيروان آن در محدوديتهاي بسيار به سر مي‌بردند ، رسميت يافت . خصلتهاي پوياي مذهب شيعه و تعهدات سياسي و اجتماعي آن استقلال و هويت ملي ايران را در برابر ضربات سخت و كوبنده عثماني‌ها با استواري تمام حفظ كرد و ايران يك بار ديگر توانست در مقابل مدعي توليت مسلمانان ، به عنوان يك نيروي قدرتمند سياسي – مذهبي قد علم كند با انحطاط و سقوط صفويان ، حكومت‌هاي افشاريان و زنديان بر اريكه قدرت تكيه زدند . پس از حكومت زنديان ، عصر قاجاريان آغاز شد . در اين عصر نفوذ قدرتهاي بيگانه روس و انگليس در ايران توسعه ‌يافت .

در همين دوره جنبش اجتماعي تنباكو، انقلاب مشروطيت ، قيام جنگل ، قيام شيخ محمد خياباني و …. به وقوع پيوست . در دوره پهلوي ، جنبش ملي شدن صنعت نفت زمينه ساز قيام 15 خرداد سال 1342 و ديگر قيامهاي استقلال خواهانه بود كه سرانجام به پيروزي انقلاب اسلامي به رهبري حضرت امام خميني (ره) در سال 1357 انجاميد . تاريخ حكومت‌هاي ايراني
تاريخ ايران ، تاريخي پرفراز و نشيب است و در طول تاريخ ،‌امپراتوري‌ها و سلسله‌هايي بر اين سرزمين فرمان رانده‌اند كه مهم‌ترين آنها عبارتند از:

هخامنشيان - 330-533 ق.

سلوكيان - 247-330 ق.

پارتيان - 247ق.م-224

ساسانيان - 651-224م

حمله عرب به ايران - 654م

امويان وعباسيان-932-749

صفاريان-903-866

سامانيان-999-819

آل بويه-1055-945

غزنويان-1186-977

سلجوقيان-1194-1038

خوارزمشاهيان-1231-1077

حمله مغول به ايران -1220

ايلخانيان-1353-1256

مظفريان-1393-1314

تيموريان-1506-1370

تركمانان-1468-1380

صفويان-1732-1501

افشاريان -1796-1734

زنديان-1794-1750

قاجاريان-1924-1779

پهلوي-1979-1924

پيروزي انقلاب اسلامي -1979

(تاريخ ها به ميلادي است)

ميدانهاي جنگهاي تاريخي ايران ، به ويژه ميدان جنگهاي مذهبي جذابيت خاصي براي زايران و جهانگردان دارند و جهانگردان خارجي را براي بازديد از اين مكان‌ها ، به سوي ايران جذب مي‌كند. به عنوان نمونه ، ميدان جنگ در نيشابور عليه مغولان ، ميدان جنگ در چالداران و پيروزي بر عثمانيان و ميدان‌ها و سنگرهاي جنگ ايران و عراق در خرمشهر ، بستان و هويزه براي برخي از جهانگردان جذابيت ويژه‌اي دارند.

جمعيت و تركيب قومي
براساس آخرين سرشماري عمومي نفوس و مسكن در سال 1375 ، جمعيت ايران اندكي بيش از 60 ميليون نفر است . از اين تعداد نزديك به 37 ميليون نفر شهرنشين و در حدود 23 ميليون نفر روستانشين و معدودي عشاير هستند . بخش عمده جمعيت شهرنشين در شهرهاي بزرگي مانند تهران ، مشهد ، اصفهان ، تبريز ، شيراز ، قم ، اهواز ، رشت، اروميه و كرمانشاه زندگي مي‌كنند.

بيش از نيمي از جمعيت كشور را جمعيت فعال تشكيل مي‌دهد و در حدود 5/39 درصد كل جمعيت ايران زير 14 سال سن دارد . بدين ترتيب جمعيت ايران از نظر تركيب سني از جمله جوان‌ترين جمعيتها در ميان كشورهاي دنياست به همين خاطر جامعه ايران برخورداراز شور و نشاط جواني است از نظر اشتغال ، توزيع سني جمعيت شاغل 10 ساله و بالاتر در بخشهاي مختلف اقتصادي ، 04/32 درصد در بخش كشاورزي 5/44 درصد در بخش خدمات 70/30 درصد در بخش صنعت مشغول به كارند. تعداد شاغلان كل كشور در حدود 5/14 ميليون نفر گزارش شده است .

از كل جمعيت بالاتر از 6 سال 51/79 در صد باسواد هستند . نسبت باسوادي در نقاط شهري 88/69 درصد و در نقاط روستايي 37/91 درصد افراد لازم التعليم (6-14ساله) مي‌باشد. اين نسبت در ميان مردان 66/84 درصد و در ميان زنان 21/74 درصد است . همين نسبت در نقاط شهري براي مردان و زنان به ترتيب 56/89 درصد و 70/81 درصد و در نقاط روستايي 74/76 درصد و 41/62 درصد گزارش شده است .جهانگردان به ويژه جهانگردان حرفه‌اي علاقه بسياري به بازديد از كوچ ايل‌ها و عشيره‌ها نشان مي‌دهند . اين علاقه‌مندي دلايل متعددي دارد ؛ از جمله اين كه ايل‌ها و عشيره‌ها ، فرهنگ و سنت‌هاي قديمي و آداب و رسوم باستاني را پاسداري مي‌كنند و در ميان خود زنده نگاه مي‌دارند . به طور كلي ، آداب و رسوم و روش زندگاني كوچ نشينان ايران چندان تقاوتي با زندگاني گذشتگان باستاني ما ندارد از اين رو بازديد از ايل‌ها و عشيره‌هاي ايران و شناخت زندگي آنها توسط جهانگردان به آنان كمك مي‌كند تا با گوشه‌هايي از فرهنگ و زندگاني ايرانيان باستان آشنا شوند.ايران بر سر راه آسياي مركزي و تركيه و كشورهاي غربي قرار گرفته است و گروه‌هاي قومي متنوعي در آن زندگي مي‌كنند كه از آن جمله مي‌توان فارس‌ها، كردها، لُرها، بلوچ‌ها، بختياري‌ها، تُرك‌هاي آذري ، تالش‌ها، تركمن‌ها، قشقايي‌ها و عرب‌ها نام برد . اقليت‌هاي قومي و گروه‌هاي نژادي كوچك‌تري نيز در ايران زندگي مي‌كنند : تركمن‌ها كه در تركمن صحرا و شمال خراسان زندگي مي‌كنند و از نظر چهره ، زبان و فرهنگ با قوم‌هاي ديگر ايراني تفاوت دارند . در نواحي مركزي ايران ،‌ايل قشقايي كه تبار تركي دارد ، زندگي مي‌كنند . قوم‌هاي عرب بيش‌تر در خوزستان و به صورت پراكنده در كرانه‌هاي خليج فارس زندگي مي‌كنند . تركيب قومي جامعه امروزي ايران در نتيجه گسترش ارتباطات و آميزش فزاينده مردم با يكديگر به مقدار زيادي دگرگون شده و فضاي اجتماعي نسبتاً يكساني پديد آمده است كه در اثر آن ، اقوام ايراني پيكره واحدي را به وجود آورده‌اند.

گروه‌هاي رنگين پوست كه به طور پراكنده در استانهاي جنوبي ايران ديده مي‌شوند از بقاياي مناسبات تجارت برده با زنگبار هستند . اقليت‌هاي هندي مقيم جنوب ايران نيز بازمانده بازرگانان هندي ساكن ايران در زمان‌هاي گذشته هستند.

دين و فرهنگ
دين رسمي ايران بر اساس اصل 12 قانون اساسي ، اسلام و مذهب شيعه اثني عشري است . حدود 99/65 درصد مردم مسلمان هستند پيروان مذهب‌هاي اسلامي حنفي ، مالكي ، شافعي ، حنبلي و زيدي در ايران از احترام و آزادي كامل برخوردارند.در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ، دين‌هاي زرتشتي ، مسيحي و كليمي به رسميت شناخته شده‌اند و پيروان آنها مي‌توانند مانند مسلمانان با حقوق يكسان در زندگي سياسي ، اجتماعي و اقتصادي كشور شركت كنند. اقليت‌هاي ديني زرتشتي ،‌ارمني ، كليمي و آشوري و كلداني در مجلس شوراي اسلامي نمايندگان مستقل دارند . غناي فرهنگي ايران در عرصه‌هاي مختلف از جمله انواع هنرهاي شرقي ، ادبيات و عرفان آوازه‌اي جهاني دارد . اسطوره‌ها، ‌افسانه‌ها ، حكمت و فلسفه ، شعر ، موسيقي ، ادبيات عامه ، صنعت‌هاي دستي ، معماري و هنرهاي تزئيني ايران ، بخش شايان توجهي از گنجينه‌هاي انديشه ، هنر و فرهنگ بشري را تشكيل داده‌اند.

زبان، خط و مبدأ تاريخ و پرچم
به موجب قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ،‌زبان و خط رسمي و مشترك مردم ايران، فارسي و هجرت پيامبر اسلام(ص) مبدأ تاريخ رسمي كشور است. روز اول فروردين (21 مارس) آغاز سال نو در ايران است . انجام امور رسمي كشور براساس تاريخ هجري شمسي است . پرچم ايران به رنگهاي سبز و سفيد و سرخ با علامت مخصوص جمهوري اسلامي ايران و 22 نگاره ”الله اكبر” است . بيش از نيمي از مردم ايران به زبان فارسي يا گويش‌هاي مربوط به آن سخن مي‌گويند.زبان فارسي از فصاحت و شيوايي خاصي برخوردار است به همين دليل بخشي از برجسته‌ترين آثار ادبي مشرق زمين ، به ويژه درحوزه‌هاي فرهنگي ايران ، از وراورد (ماوراءالنهر) تا آسياي صغير به زبان فارسي نوشته شده‌اند . بسياري از قوم‌هاي آسياي مركزي با وجود تسلط بر قلمرو جغرافيايي ايران پس از مدت كوتاهي از ، فرهنگ غني ايران و زبان فارسي تاثير پذيرفته‌اند.