فيروزكوه يكي از شهرستانهاي استان تهران در شرقي ترين ناحيه اين استان واقع شده است، اين منطقه با دارا بودن رودخانه هاي پر آب، درياچه هاي آب شيرين و چشمه هاي آب معدني متعدد از مناطق كوهستاني و ييلاقي استان تهران به شمار مي آيد.
جاذبه هاي طبيعي شهرستان فيروزكوه، اين منطقه را در زمره مناطق خوش آب و هواي استان تهران قرار داده است و بخش قابل توجهي از جمعيت استان را به ويژه در فصول گرم جذب خود مي كند.جاذبه هاي معماري و آثار تاريخي متعدد كه اغلب، به دوره قاجاريه تعلق دارد و كاروانسراها و قلعه هاي قديمي، قبرستانهاي تاريخي كهن ، غار و بقاياي قلعه پشت تندير به همراه بقعه هاي متعدد امامزاده ها، از جاذبه هاي اين منطقه به شمار مي آيند.
يكي از نقاط ديدني اين شهرستان تنگه واشي و آبشار ساواشي به ارتفاع 8 متر است. اين منطقه يكي از مناطق زيبا و طبيعي است، كه بيشتر خانواده هاي تهراني، اين منطقه را مي شناسند و در فصول گرم با خانواده خود به آن سفر مي كنند.
براي رفتن به تنگه ساواشي كه در 15 كيلومتري فيروزكوه واقع شده است از جاده اي فرعي در غرب فيروزكوه پيچيده و پس از 50 كيلومتر، به معبري باريك مي رسيم.
معمولاً گردشگران با كرايه چارپايان مسير جاده را تا رسيدن به تنگه واشي طي مي كنند. زيرا اين تنگه با پوشش صخره هاي بزرگ و بلند، دره هاي صعب العبوري را به وجود آورده است.
متأسفانه تنگه واشي نيز مانند بافت تاريخي بسياري از شهرهاي كشور از گزند آلودگي هاي شهري كه عمدتاً توسط گردشگران به وجود مي آيد، در امان نمانده است. برخي از كارشناسان محيط زيست حضور بي شمار گردشگر را براي اين تنگه خطرناك اعلام كرده اند.
تنگه واشي علاوه بر دارا بودن پوشش صخره اي بلند و زيبا، داراي آبشار و رودخانه اي است كه در زير آن پاركينگي احداث شده است. در اين تنگه بسياري از حيوانات و جانوراني زندگي مي كنند كه حياتشان با ورود گردشگران كه اغلب شكارچيان ماهري هم هستند، رو به نابودي است.
تنگه واشي، علاوه بر برخورداري از منابع زيباي طبيعي، داراي چند اثر تاريخي است. در اين تنگه باريك و صعب العبور يك كتيبه از دوران قاجار به يادگار مانده است. اين كتيبه كه جزو سه كتيبه معروف دوران قاجار است به دستور فتحعلي شاه حكاكي شده است. اين كتيبه ها در تنگه واشي، چشمه علي شهرري و تونل وافه در جاده هراز واقع شده است.
فتحعلي شاه كه زمان قبل از پادشاهي خويش را در شيراز گذرانده بود، با ديدن نقش برجسته هاي دوره هخامنشي و ساساني سه نفر به نام هاي حجارباشي، نقاش باشي و معمارباشي را مسئول ساخت اين كتيبه ها كرد كه نام هر سه آنها در گوشه هاي اين كتيبه نمايان است.
كتيبه مذكور 6 متر عرض و 7 متر طول دارد كه وقايع زمان فتحعلي شاه دور تا دور اين كتيبه روايت شده اند.
بزرگترين نقش برجسته اين كتيبه ها، با مضمون شكارگاه و با تصوير اسب، نيزه و شكارهايش مي باشد ، كه در اطراف او مي توان عباس ميرزا، علي قلي ميرزا و علي نقي ميرزا پسران او و همچنين نوادگانش را در حال شكار ديد.
اشكال پرندگان و حيواناتي چون بزكوهي، آهو، گوزن نيز در اين نقش برجسته ديده مي شود. حيواناتي كه امروز نيز در تنگه واشي آنها را مي توان يافت. اين كتيبه كه قدمتي 185 ساله دارد، به گونه اي در دل كوه حك شده كه از بارش باران و تابش آفتاب در امان است.
در تنگه واشي نوعي از گياهان كمياب به نام "باريجه" مي رويد كه گياهي محلي است و از سوي سازمان حفاظت محيط زيست محافظت مي شود.
تاريخ تنگه ۶ هزار ساله ساواشي زير پاي گردشگران محو مي شود
تنگه واشي كه بخش هاي ارزشمندي از ميراث طبيعي و تاريخي را در خود گنجانده و قدمت بخش هايي از آن به هزاره چهارم پيش از ميلاد مي رسد، از شرايط مناسب حفاظت برخوردار نيست.
تنگه واشي، اگر چه در حال حاضر به عنوان گردشگاه، پذيراي تعداد زيادي از گردشگران است اما با توجه به جاذبه هاي طبيعي و تاريخي اين منطقه ، تاكنون برنامه مدوني در زمينه ساماندهي و حفاظت از اين مجموعه از سوي هيچ نهاد و ارگاني ارايه نشده است. تنگه واشي كه حجاري هايي از دوران فتحعلي شاه قاجار بر بخشي از صخره هاي آن نقش بسته، در سال هاي اخير و به دنبال بي توجهي گردشگران ارزش هاي تاريخي آن آسيب ديده و آبشار ساواشي كه يكي از مناظر طبيعي ارزشمند اين محوطه به شمار مي آيد، با معضلات زيست محيطي جدي روبرو است.
بي توجهي مسئولان به اين محيط تاريخي و طبيعي در حالي ادامه مي يابد كه به گفته كارشناسان، در صورت انجام عمليات كاوش در اين محدوده مي توان به نتايج تاريخي ارزشمندي از گذشته اين محدوده دست يافت. «ناصر پازوكي»سرپرست كارگاه هاي مرمت فيروزكوه و كارشناس ارشد ميراث فرهنگي، در اين زمينه مي گويد: «به منظور حفظ و حراست از ميراث تاريخي و طبيعي اين منطقه، سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان تهران،نسبت به ثبت تنگه واشي و مجموعه تاريخي اطراف آن در فهرست آثار ملي كشور اقدام كرده است.»
وي افزود: «با توجه به استقبال عمومي به ويژه در ايام تعطيل روزانه بيش از 15 هزار نفر گردشگر به اين منطقه وارد مي شوند اما حضور اين تعداد گردشگر در حالي است كه هيچگونه امكان رفاهي خاصي براي گردشگران وجود ندارد.»
وي گفت: « اثر هنرمندان مشهوري بر حجاري هاي تنگه واشي كه قدمت آن به دوران قاجار مي رسد نقش بسته ، اما اقدامات ويژه اي در زمينه حفاظت از اين ميراث تاريخي به عمل نيامده است.»
به گفته وطني، در سال هاي گذشته، حضور نيافتن نيروي انتظامي در منطقه موجب وارد آمدن خسارت هايي از سوي اهالي و گردشگران بر حجاري و محوطه تاريخي تنگه واشي شده است.
وي افزود: «از سوي فرمانداري شهرستان فيروزكوه، جلسه هاي مشترك با شوراي روستاي جليزجند (روستاي همجوار با تنگه واشي) به منظور توسعه آگاهي اهالي بومي منطقه در جهت حفظ ميراث طبيعي و تاريخي موجود در تنگه واشي، برگزار شده است. تا از افزايش خطر حفاري و آسيب رساني در اين منطقه تاريخي طبيعي جلوگيري شود.»
«علي فرحاني» معاون پژوهشي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان تهران در اين زمينه معتقد است: «تنگه واشي پتانسيل هاي پژوهشي فراواني را در زمينه دستيابي به يافته هاي باستان شناسي در خود گنجانده است و هر چند در برنامه هاي پيشنهادي بارها درخواست اعتبار شده اما اقدام خاصي براي تامين اعتبارات لازم انجام نگرفته است.»
به گفته فرحاني، حفاظت از محوطه تاريخي _ طبيعي تنگه واشي در حال يك موضوع مهم و از آنجا كه اين مجموعه متولي خاصي ندارد خطر توسعه ساخت و سازهاي غيرمجاز در اطراف اين منطقه تنگه واشي را تهديد مي كند.
وي گفت: «گردشگراني كه روزهاي تعطيل براي تفريح به اين منطقه مي آيند، به علت ناآگاهي نسبت به ارزش هاي تاريخي _ طبيعي اين مجموعه آسيب هايي را بر تنگه واشي، آبشار ساواشي و حجاري هاي تاريخي آن وارد آورده اند.» در داخل تنگه واشي و در سمت راست رودخانه، جايي كه دره بسيار تنگ مي شود، بر ديوار صخره كوه نقش برجسته تاريخي حك شده است. محل قرار گرفتن نقش هاي برجسته به گونه اي است كه به خاطر قرار داشتن در زير صخره از آثار زيانبار جوي و عوامل طبيعي تاثيرگذار مصون مانده و نفوذ برف و باران در آن اندك است. همچنين نور خورشيد به دليل نزديكي صخره هاي دو طرف تنها دو ساعت در طول روز بر اين اثر مي تابد.
در گرداگرد نقش برجسته تنگه واشي آياتي از قرآن و اشعاري در مدح فتحعلي شاه و خانه اش در قاب نقره اي مستطيل شكل جاي گرفته است.
در بخش ديگري از اين مجموعه، قلعه «پشت تندير» تنگه واشي قرار گرفته است كه بخش اعظم معماري آن در زير خاك مدفون شده و تنها در قسمت جنوب غربي آن بقاياي يك برج ديده مي شود. مشاهده بقاياي سفال گردآوري شده از سطح تپه نشان مي دهد كه اين قلعه از هزاره چهارم تا اواخر دوره ايلخانيان محل استقرار و به عنوان دژي مورد استفاده بوده است.
در دامنه شمالي ارتفاعات كه قلعه بر فراز آن قرار دارد، بقاياي قبرستاني وجود دارد، كه قطعات سفالي كشف شده و فرم گورهاي آن نشانگر قدمت آن تا هزاره دوم قبل از ميلاد است. در شمالي ترين نقطه تنگه واشي مزرعه و دشت كوچكي واقع شده كه در امتداد دو دره سرسبز و رودخانه چشم انداز زيبايي را به وجود آورده است.
در دامنه شمالي ارتفاعات كه قلعه بر فراز آن قرار دارد، بقاياي قبرستاني وجود دارد، كه قطعات سفالي كشف شده و فرم گورهاي آن نشانگر قدمت آن تا هزاره دوم قبل از ميلاد است. در شمالي ترين نقطه تنگه واشي مزرعه و دشت كوچكي واقع شده كه در امتداد دو دره سرسبز و رودخانه چشم انداز زيبايي را به وجود آورده است.
